Перыяд Вялікай Айчыннай вайны – асобы перыяд у гісторыі Беларусі. З 22 чэрвеня 1941 г. па 28 ліпеня 1944 г. яе тэрыторыя з’яўлялася зонай германскай акупацыі, якая мела для рэспублікі катастрафічныя наступствы.
Беларускі народ унёс значны ўклад у агульную перамогу над нацызмам. За мінулы час многае змянілася ў свеце. Але па-ранейшаму не слабее цікавасць да ўсяго таго, што звязана з летапісам мінулай вайны. Вывучэнне гісторыі Вялікай Айчыннай вайны было і застаецца адным з прыярытэтных напрамкаў айчыннай гістарычнай навукі. У манаграфіях, абагульняльных даследаваннях, артыкулах у зборніках і часопісах, энцыклапедычных выданнях, успамінах непасрэдных удзельнікаў падзей; доктарскіх і кандыдацкіх дысертацыях з розных метадалагічных пазіцый раскрываюцца важнейшыя пытанні пачатковага перыяду, партызанскай і падпольнай барацьбы, акупацыйнага рэжыму на тэрыторыі Беларусі, вызвалення рэспублікі, арганізацыі аднаўленчых мерапрыемстваў, удзелу беларусаў на франтах вайны і ў еўрапейскім руху Супраціўлення.
У савецкі перыяд былі дасягнуты значныя поспехі ў арганізацыі навуковых даследаванняў, падрыхтоўцы спецыялістаў, праведзена значная праца па камплектаванні архіўных фондаў, іх сістэматызацыі, публікацыі дакументаў і матэрыялаў, што спрыяла колькаснаму і якаснаму росту навуковых даследаванняў па праблемах гісторыі Беларусі перыяду Вялікай Айчыннай вайны. Акцэнтацыя на асвятленне толькі поспехаў, перамог, гераізму і подзвігаў і ігнараванне ці замоўчванне паражэнняў, няўдач, пралікаў і іх наступстваў аб’ектыўна перашкаджалі стварыць поўную, гістарычна дакладную карціну складаных працэсаў, якія адбываліся ў Беларусі ў гады вайны. Разам з тым айчыннымі гісторыкамі падрыхтаваны працы, якія да сённяшняга дня не страцілі сваёй навуковай каштоўнасці.
Асаблівасцю постсавецкага перыяду стала з’яўленне побач з традыцыйнымі тэмамі новых накірункаў даследаванняў (пралікі ў ходзе падрыхтоўкі да вайны, трагічны лёс савецкіх салдат, якія апынуліся ў акружэнні і палоне, дзейнасць на тэрыторыі Беларусі Арміі Краёвай і антысавецкага падполля, ідэалагічнае супрацьстаянне на акупіраванай тэрыторыі, роля каталіцкай і праваслаўнай цэркваў, прымусовая праца грамадзян Беларусі, палітыка нацысцкага генацыду ў адносінах да яўрэйскага насельніцтва, страты ў Чырвонай Арміі і сярод мірнага насельніцтва пры правядзенні ваенных аперацый і інш). У гістарыяграфіі 1990-х – пачатку 2000-х гг. знайшлі адлюстраванне не толькі пафас перамог, але і трагізм паражэнняў.
Аднак, нягледзячы на вялікую ўвагу беларускіх гісторыкаў да ваеннай гісторыі, вывучаліся толькі асобныя пытанні гістарыяграфіі. У айчыннай гістарычнай літаратуры адсутнічае спецыяльнае комплекснае даследаванне, прысвечанае гістарыяграфіі гісторыі Беларусі перыяду Вялікай Айчыннай вайны. Таму распрацоўка праблемы, заяўленай у якасці тэмы дысертацыі, дазволіць у значнай ступені запоўніць існуючыя прабелы і будзе садзейнічаць далейшаму паглыбленню, сістэматызацыі навуковай інфармацыі пра мінулую вайну. Вывучэнне гістарыяграфіі названай праблемы ўяўляе асаблівую даследчую цікавасць ва ўмовах таго, што адбылося вылучэнне, афармленне і развіццё ўласнай беларускай гістарыяграфіі, пераацэнка і выпрацоўка новых крытэрыяў інтэрпрэтацыі падзей мінулай вайны, пераасэнсаванне цэлага шэрагу метадалагічных, гістарычных і тэрміналагічных аспектаў тэмы. Без крытычнага асэнсавання назапашанага даследчага вопыту немагчыма ўсвядоміць і спецыфіку сучаснага становішча гістарычнай навукі, яе сацыяльнай, інтэлектуальнай і духоўнай функцый у грамадстве.
У адрозненне ад папярэдніх прац беларускай і замежнай гістарычнай навукі, прысвечаных гістарыяграфіі гісторыі Беларусі перыяду Вялікай Айчыннай вайны, у дысертацыі ў цэласным выглядзе разгледжаны працэс навуковага вывучэння гісторыі рэспублікі 1941–1945 гг., вызначаны і ахарактарызаваны асноўныя перыяды і этапы гістарыяграфіі заяўленай праблемы, выяўлены заканамернасці і асаблівасці фарміравання і развіцця навукова-даследчых прац па тэме пачынаючы з 1941 г. Упершыню ў беларускай гістарычнай навуцы ў гістарыяграфічным плане прааналізаваны напрацоўкі даследчыкаў па праблеме пачатковага перыяду вайны, эвакуацыйных працэсаў у Беларусі ў 1941 г., партызанскай і падпольнай тэматыцы, разнастайных аспектах акупацыйнага рэжыму, паказаны ўклад айчынных гісторыкаў у вывучэнне пытанняў удзелу ураджэнцаў Беларусі на франтах вайны і ў еўрапейскім руху Супраціўлення, завяршальнага этапу Вялікай Айчыннай вайны і аднаўлення народнай гаспадаркі на тэрыторыі рэспублікі.
